Acute pijn in de balzak

In de balzak (scrotum) bevinden zich twee gescheiden ruimtes waarin aan elke kant één zaadbal met een bijbal past. De zaadballen produceren mannelijke hormonen en zaad (sperma) en de bijbal is de opslagplaats voor de zaadcellen.

Acute pijn in de balzak komt vooral voor bij jonge mannen (1 op 4000 bij jonge mannen onder 25 jaar). Mogelijke oorzaken zijn:

1. Draaiing van de zaadbal
2. Draaiing van het aanhangsel van de bijbal
3. Ontsteking van de zaadbal en/of bijbal
4. Kwaadaardigheid van de zaadbal
5. Liesbreuk

In de volgende hoofdstukken leest u per oorzaak wat deze inhoudt, hoe de diagnose wordt gesteld en wat de behandelingsmogelijkheden zijn.

Wat is een draaiing van de zaadbal?

Een draaiing van de zaadbal (torsio testis) kan op alle leeftijden voorkomen maar komt het meest voor op kinder- of adolescentenleeftijd (12 tot 18 jaar). Het meest voorkomende symptoom van de draaiing van de balzak is een plotselinge, hevige scherpe pijn aan de desbetreffende kant van de balzak. De bal zit vaak hoog opgetrokken in de balzak. De pijn wordt veroorzaakt doordat de bloedtoevoer naar de zaadbal is afgekneld en de zaadbal geen zuurstof meer krijgt. Later straalt de pijn uit naar de lies en de onderbuik. Bijkomende symptomen kunnen zijn: misselijkheid en braken, buikpijn, en soms ook roodheid, zwelling en/of verdikking in de balzak.

Oorzaken

Een gedraaide zaadbal kan na een fysieke inspanning optreden, maar ook spontaan zonder aanwijsbare oorzaak.

Diagnose

Bij onderzoek van de balzak valt op dat de aangedane testis hoger en soms horizontaal in het scrotum ligt. De testis is bij aanraking zeer gevoelig en vaak wat gezwollen. Bij vermoeden van een draaiing wordt vaak een echo-onderzoek (duplexonderzoek) van de bal(zak) verricht. Hierbij wordt naar de bloedtoevoer van de zaadbal gekeken. Bij een draaiing is de bloedtoevoer afgesloten en wordt de bal niet doorbloed.

Behandeling

De pijn wordt veroorzaakt doordat de zaadbal geen zuurstof meer krijgt. Het is noodzakelijk de bal zo snel mogelijk (binnen 6 uur) terug te draaien zodat zuurstof het weefsel weer kan bereiken. Als de diagnose binnen 6 uur na het optreden van de pijn is gesteld, zal de uroloog direct opereren. Het scrotum wordt onder narcose geopend en de zaadbal wordt teruggedraaid. Deze kleurt dan van blauw weer terug naar roze. Het weefsel kan hooguit 6 uur zonder zuurstof. Na 6 uur zal de bal donkerblauw of zwart kleuren en is het meestal te laat voor een herstellende operatie. De bal is dan verloren en moet worden verwijderd. Het is dus van groot belang bij de verdenking op een gedraaide bal direct hulp te zoeken.

Wat is een draaiing van het aanhangsel van de bijbal?

Boven op de bijbal (epididymis) zit een aanhangsel (appendix), zie afbeelding 3. Als dit aanhangsel gedraaid zit, wordt ook wel gesproken van torsio (draaiing) van de appendix epididymis. Slechts een kwart van de mannen heeft een aanhangsel van de bijbal. Bij het merendeel is het aanhangsel tijdens de ontwikkeling van de bijbal verdwenen.

Oorzaak

Een draaiing van het aanhangsel van de bijbal treedt meestal spontaan op, vooral bij jonge mannen.

Diagnose

Het is belangrijk om een draaiing van de zaadbal en een draaiing van het aanhangsel van de bijbal van elkaar te onderscheiden. Daarom wordt vaak naast lichamelijk onderzoek ook een echo-onderzoek (duplexonderzoek) van de balzak gedaan. Het blauw verkleurde testisaanhangsel is soms door de huid van de balzak te zien. Dit fenomeen staat bekend als ‘blue dot sign’.

Behandeling

Bij draaiing sterft het aanhangsel van de bijbal af. Een operatie is niet nodig. Soms zijn tijdelijk pijnstillers nodig.

Complicaties

Er zijn geen complicaties te verwachten als gevolg van draaiing van het aanhangsel van de bijbal.

Wat is een ontsteking van de zaadbal en/of bijbal?

Een ontsteking van de zaadbal en/of bijbal (epididymitis) treedt meestal op bij seksueel actieve mannen. Ook bij kinderen komt een ontsteking van de bijbal regelmatig voor.

Een ontsteking van de zaad- en/of bijbal heeft een minder acuut beloop dan een draaiing van de zaadbal en ontstaat meestal in enkele uren tot dagen. De meest voorkomende symptomen zijn eenzijdige pijn en zwelling. Roodheid en zwelling van de scrotumhuid kunnen voorkomen. Een ontsteking van de zaad- en/of bijbal gaat vaak gepaard met koorts en algehele malaiseklachten zoals spierpijn, misselijkheid en braken.

Oorzaak

Deze ontsteking wordt meestal veroorzaakt door verspreiding van bacteriën vanuit de urinewegen. Vaak zijn er al langere tijd plasklachten passend bij een urineweginfectie. Bij kinderen is de bof een van de veroorzakers. Bij de bof is er ook een zwelling van de wangen en de hals zichtbaar. Andere oorzaken voor een zaad- en/of bijbalontsteking zijn geslachtsziekten zoals chlamydia en gonorroe.

Diagnose

Meestal wordt urineonderzoek gedaan om te achterhalen welk virus of welke bacterie de infectie heeft veroorzaakt. Als sprake is van een geslachtsziekte, wordt ook bloedonderzoek gedaan. Soms wordt een echo-onderzoek van de testis en de onderbuik gedaan om na te gaan of de testis is opgezwollen en of er andere afwijkingen zijn.

Behandeling

De behandeling van epididymitis bestaat uit een antibioticakuur gedurende zeven tot veertien dagen.

Pijnbestrijding is een belangrijk onderdeel van de behandeling. Aanvullende maatregelen kunnen bestaan uit (bed)rust en hoog leggen en koelen van het scrotum. Ook het dragen van een strakke 'ondersteunende' onderbroek geeft verlichting.

Complicaties

Een ernstige epididymitis, vooral door de bof, kan leiden tot verminderde vruchtbaarheid.

Wat is zaadbalkanker?

De meeste mannen bij wie zaadbalkanker wordt ontdekt, hebben zelf een verandering van de zaadbal opgemerkt. Vaak wordt een harde, vaak niet pijnlijke zwelling of knobbel in de balzak gevoeld. Slechts in 10% van de gevallen geeft zaadbalkanker pijn. Zaadbalkanker is een snel groeiende vorm van kanker. Het is dan ook belangrijk dat de ziekte vroeg ontdekt wordt, zodat het zo snel mogelijk behandeld kan worden. Jaarlijks krijgen ongeveer 600 mannen in Nederland zaadbalkanker. Zaadbalkanker komt op alle leeftijden voor maar het meest bij mannen tussen de 15 en 45 jaar.

Oorzaak

De oorzaak van zaadbalkanker is niet helemaal duidelijk. Wel zijn er enkele risicofactoren bekend. Mannen die als baby niet ingedaalde zaadballen hadden, hebben een grotere kans op de ziekte. Andere risicofactoren zijn een familielid met zaadbalkanker (erfelijkheid) en verschrompelde zaadballen (testisatrofie).

Onderzoek

Naast lichamelijk onderzoek wordt ook echografie van de balzak en bloedonderzoek uitgevoerd.

Behandeling

Bij vermoeden van zaadbalkanker worden de zaadbal, bijbal en de zaadstreng weggenomen. Soms is een vervolgbehandeling nodig.

Prognose

Hoe eerder zaadbalkanker wordt ontdekt, des te gunstiger de prognose. Daarom is zelfonderzoek van belang. Hoe kleiner de tumor is wanneer hij ontdekt wordt, des te groter de kans op genezing. Maar ook in een vergevorderd stadium is zaadbalkanker vaak nog te genezen.

Zelfonderzoek

Pak de zaadbal voorzichtig tussen duim en wijsvinger en glij met uw vingers over de bal. Als u een zwelling of verharding voelt, of als de zaadbal anders aanvoelt dan normaal, laat dit dan zo snel mogelijk via uw huisarts verder onderzoeken.

Complicaties

Als één zaadbal is verwijderd, bent u niet minder vruchtbaar. De overgebleven gezonde zaadbal kan in zijn eentje zorgen voor de normale hormoonproductie en seksueel functioneren.

Ook een liesbreuk of een waterbreuk kan pijn veroorzaken in de balzak. Bij deze aandoeningen komt buikinhoud (liesbreuk) of buikvocht (waterbreuk) via een zwakke plek in de buikwand in de lies (en bij een waterbreuk ook in de balzak) terecht.

Wat is een liesbreuk?

Het lieskanaal (canalis inguinalis) is een normale doorgang in de buikwand die zich vlakbij de liesplooi bevindt. Via het lieskanaal dalen bij jongetjes vóór de geboorte de zaadballen in in de balzak. Bij een liesbreuk (hernia inguinalis) stulpt een buikorgaan, meestal een stukje buikvlies of een deel van de darmen, via het lieskanaal uit in de lies of de balzak. Het risico bestaat dat een stuk darm bekneld raakt in de breuk, waardoor de bloedvoorziening naar het uitstulpende deel van de darm wordt afgesloten. Daarom is bij een liesbreuk operatief ingrijpen meestal noodzakelijk.

Oorzaak van een liesbreuk

De meeste liesbreuken doen zich voor bij pasgeboren jongetjes. Het kanaal waardoor de zaadballen naar buiten zijn gekomen, heeft zich dan nog onvoldoende gesloten, zodat er buikinhoud naar buiten kan puilen.

Verschijnselen

Een liesbreuk komt vooral bij mannen voor. Hoewel de kans het grootst is bij pasgeboren jongetjes, kan een liesbreuk op elke leeftijd ontstaan. De uitstulping is voelbaar en zichtbaar als een bobbel in de lies of balzak. Deze bobbel wordt vaak duidelijker zichtbaar op momenten dat de druk in de buik toeneemt, zoals bij hoesten, niezen of persen. Bij een baby is een liesbreuk het beste te zien als het kind huilt. Een liesbreuk kan pijnklachten in de lies geven.

Diagnose

Soms is naast lichamelijk onderzoek aanvullend onderzoek nodig in de vorm van echografie om de diagnose liesbreuk te kunnen stellen.

Behandeling

Bij pasgeborenen kan het lieskanaal zich alsnog sluiten. Daarom wordt niet onmiddellijk ingegrepen. Baby's met een liesbreuk worden meestal pas geopereerd na een maand of drie.

Een liesbreuk die op latere leeftijd ontstaat, wordt meestal operatief verholpen.

Complicaties

Bij een liesbreuk kan een stuk darm bekneld raken in de opening. In geval van zo’n beklemde breuk wordt de bloedvoorziening naar dat deel van de darm belemmerd. Dit veroorzaakt een darmafsluiting (ileus) met hevige pijn en braken tot gevolg. Ook kan de bloedtoevoer tekortschieten, waardoor de darm afsterft. Dit is een spoedeisende situatie die snel medisch ingrijpen vereist. Bij 1 tot 3 procent van de mensen bij wie de liesbreuk operatief is verholpen, komt deze weer terug.

Met vragen naar aanleiding van deze folder kunt u terecht bij de polikliniek Urologie.

De afdeling urologie helpt u graag

• bel voor vragen of een afspraak: 088 250 6327
• bekijk de wachttijden
• zoek een uroloog

Vindt u iets onduidelijk beschreven? Of ontbreekt er informatie? Dat horen wij graag. U kunt opmerkingen over de tekst doorgeven via [email protected].