Fysiotherapie bij lymfoedeem, adviezen en oefeningen
U heeft ‘een okselkliertoilet’ ondergaan, een operatie waarbij de lymfklieren uit uw oksel zijn verwijderd. Ook kunnen uw okselklieren bestraald zijn, waardoor deze minder goed werken. In beide gevallen kan lymfoedeem ontstaan. In deze folder vindt u informatie over lymfoedeem en wat u zelf kunt doen om de kans op deze aandoening te verkleinen.
Wat is lymfoedeem?
Om te begrijpen wat lymfoedeem is, is het belangrijk dat u inzicht heeft in de bouw en werking van het bloedvatenstelsel en het lymfevatstelsel.
Het bloedvatenstelsel
Het bloedvatenstelsel vervoert bloed verrijkt met zuurstof, eiwitten en andere voedingsstoffen naar de organen en lichaamsdelen. Ook voert het bloedvatenstelsel afvalstoffen af naar onder andere de nieren, het hart en de longen. In de longen wordt opnieuw zuurstof toegevoegd aan het bloed, wat het hart weer rond pompt. Zo begint de cirkel opnieuw.
Het lymfevatstelsel
De grotere eiwitten en bacteriën worden niet door het bloedvatenstelsel afgevoerd. Bij het afvoeren van deze afvalstoffen speelt het lymfevatstelsel een grote rol. De grote eiwitten met aanhangend water, ook wel lymfe genoemd, worden opgezogen door het lymfevatsysteem. Via de lymfevaten wordt het lymfevocht afgevoerd naar de lymfeklieren. Een andere benaming voor een lymfeklier is een lymfeknoop. De lymfeknopen werken als een zuiveringsstation. Ze maken een stof aan die vecht tegen bacteriën en zo ziekteverwekkers onschadelijk maakt. Ook dikken de lymfeknopen het lymfevocht in. Op deze manier wordt het afweermechanisme in werking gebracht. De lymfeknopen beschermen ons lichaam via deze weg tegen ziekten en infecties.
De lymfeknopen van de arm liggen in de elleboog en in de oksel. Het lymfevocht verplaatst zich in de arm richting de schouder en de romp. Dat gebeurt door het aan- en ontspannen van de spieren in de arm en schouder. Dit is het spierpomp mechanisme. Ook de zwaartekracht heeft invloed op de afvoer van de lymfe.
Het ontstaan van lymfoedeem
Als lymfeklieren worden verwijderd of beschadigd raken (bijvoorbeeld door bestraling), ontstaat een onderbreking van het lymfevatstelsel.
Het lichaam is niet in staat om nieuwe lymfeklieren te vormen. Dus deze onderbreking is definitief. De onderbreking van het lymfesysteem kan tot gevolg hebben dat lymfevocht, waarin zich eiwitten en eventuele bacteriën bevinden, minder snel kan worden afgevoerd. Daardoor kunnen sommige lichaamsdelen opzwellen. De zwelling die hierdoor ontstaat heet lymfoedeem. Lymfoedeem kan kort na de operatie of op langere termijn (na maanden of zelfs jaren) ontstaan. Soms treedt helemaal geen lymfoedeem op. Wanneer lymfoedeem is ontstaan, is het belangrijk om het evenwicht tussen wat het lymfesysteem wel en niet aankan te herstellen. Het lichaam heeft namelijk een reservecapaciteit voor het afvoeren van lymfevocht.
Door het wegvallen van de lymfeklieren in de oksel is ook de werking van het afweersysteem verminderd. Als gevolg hiervan kunnen eerder dan normaal ontstekingen optreden.
Kenmerken van lymfoedeem
Er kan sprake zijn van lymfoedeem als uw hand, arm, rug- en/of borstregio:
- zwaar, gespannen of moe aanvoelt;
- rood is en/of warm aanvoelt;
- gezwollen is.
Lokaal vocht (wondvocht) onder de oksel of in de borstregio na de operatie is normaal en meestal tijdelijk. Het kan dezelfde kenmerken hebben als lymfoedeem. Zo nodig wordt dit vocht via een punctie afgezogen.
Maatregelen bij lymfoedeem
Heeft u lymfoedeem, neem dan de volgende maatregelen:
- Haal de knellende kledingstukken of sierraden die het oedeem hebben kunnen veroorzaken weg.
- Vermijd de overbelasting die het oedeem mogelijk heeft doen ontstaan.
- Leg uw arm hoog op een kussen (zie afbeelding).
- Ontspan uw spieren.
- Doe de spierpomp oefeningen (deze staan vermeld op bladzijde 4). Is het voor u te belastend om alle oefeningen in één keer achter elkaar te doen, splits de oefeningen dan in twee delen.
Wat u zelf kunt doen om lymfoedeem te voorkomen
Lymfoedeem kan ontstaan als reactie op een geïnfecteerd wondje aan de hand, arm en borst- of rugregio. Ook kan lymfoedeem ontstaan na extra of verminderd gebruik van de arm. Temperatuurwisselingen van het hele lichaam en afknellingen in de arm en in de borstregio kunnen de afvoer van de lymfestroom belemmeren met lymfoedeem als gevolg. Door hier rekening mee te houden, kunt u zelf veel doen om lymfoedeem te voorkomen. Hieronder vindt u een aantal leefregels en adviezen.
1. Let op temperatuur
Langdurig verblijf in extreme koude of warme ruimten en/of het ondergaan van grote temperatuurverschillen veroorzaken een toename van lymfevocht.
Adviezen:
- Wees voorzichtig met heet baden, douchen en saunabezoek.
- Afwassen kan al een grote warmteprikkel zijn. Draag tijdens het afwassen handschoenen.
- Draag bij koud weer handschoenen.
- Ga bij zonnig weer met uw hele lichaam in de schaduw zitten.
2. Voorkom beschadiging van de huid van de arm en de schouder
Via wondjes aan uw arm/hand kunnen bacteriën het lichaam binnendringen. Hierdoor kunnen ontstekingen ontstaan, waardoor de lymfaanmaak zal toenemen.
Adviezen om huidbeschadigingen te voorkomen:
- Vermijd bloedprikken of injecties in de arm aan de geopereerde zijde.
- Draag bij klussen waarbij u een risico op huidbeschadiging oploopt beschermende handschoenen. Bijvoorbeeld bij werk in huis en tuin.
- Probeer insectenbeten te voorkomen en krab insectenbeten niet open.
- Vermijd zonverbranding.
- Wees voorzichtig met huisdieren (pas op voor krabben en beten).
Heeft u een wondje, desinfecteer dit dan goed en dek dit af met een pleister/gaasje.
3. Voorkom overmatige inspanning
Door teveel of te lang bewegen en te zwaar of te lang tillen, ontstaan in de spieren veel afvalstoffen. Om deze afvalstoffen weer te kunnen afvoeren, wordt extra lymfevocht aangemaakt.
Adviezen om overbelasting te voorkomen:
- Vermijd het tillen van zware voorwerpen en het dragen van zware tassen.
- Laat uw arm niet de hele tijd hangen tijdens wandelingen.
- Lichte inspanning waarbij u lang in een zelfde lichaamshouding zit (zoals computerwerk en breien) kunt u het beste onderbreken met pauzes.
- Zoek balans tussen inspanning en rust, neem regelmatig pauzes en verdeel lichamelijke inspanning over de dag.
- Vermijd sporten waarbij u onbeheerste of abrupte bewegingen maakt met de arm, zoals bij volleybal. Wanneer u tennist of golf speelt, doet u dit dan rustig en beheerst.
Belangrijk is om naar uw lichaam te ‘luisteren’ en uw activiteiten hierop aan te passen.
4. Blijf in beweging
Door pijn of angst om te bewegen is het mogelijk dat u de arm te weinig beweegt en zelfs ontziet. Als u de spieren te weinig aanspant, vermindert het spierpomp mechanisme en wordt de afvoer van het lymfevocht beperkt. Blijft u zoveel mogelijk normaal bewegen en licht sporten om onderbelasting te voorkomen.
5. Voorkom afknelling van de arm
Afknellende voorwerpen om de arm en de borstkas belemmeren de afvoer van de lymfe. Adviezen om afknelling te voorkomen:
- Vermijd bloeddruk meten aan de geopereerde arm.
- Vermijd het dragen van knellende kleding, zoals bh-bandjes en mouwophouders.
- Draag geen zware rugzak.
Opmerkingen over de tekst
Vindt u iets onduidelijk beschreven? Of ontbreekt er informatie? Dat horen wij graag. U kunt opmerkingen over de tekst doorgeven via [email protected]
Bijgewerkt op: 10 december 2019
Code: FYSIO08