Kolfboekje

Borstvoeding is de beste voeding voor een baby. Moedermelk bevat voedingsstoffen, antistoffen, groeihormonen, enzymen en vetzuren die een baby laten groeien, beschermen tegen ziektes en zorgen voor een goede ontwikkeling van de organen en hersenen.

Moedermelk wordt aangemaakt door het regelmatig stimuleren en ledigen van de borst. Het is niet altijd mogelijk om uw baby direct aan de borst te laten drinken. Door te kolven kunt u de melkproductie op gang brengen of op peil houden en zo uw baby toch moedermelk geven. In dit boekje vindt u onder andere informatie over de diverse manieren van afkolven, het bewaren van moedermelk en praktische tips voor het kolven.

Redenen om te kolven zijn:

• Uw baby drinkt nog niet (altijd) actief aan de borst.
• Uw baby kan (nog) niet zo goed drinken aan de borst (bij prematuriteit of ziekte van de baby).
• Om de melkaanmaak extra te stimuleren.
• Uw baby wordt opgenomen op de afdeling Neonatologie of de kinderafdeling.
• Uw baby heeft bijvoeding nodig.
• Ter verlichting bij stuwing, pijnlijke tepels en/of pijn bij aanleggen.
• U gebruikt medicatie die schadelijk is voor de baby, waarbij tijdelijke onderbreking van de borstvoeding noodzakelijk is.
• Om een melkvoorraad op te bouwen.
• U hervat het werken.

Als blijkt dat u baby niet aan de borst drinkt of kan drinken, begint u zo snel mogelijk met kolven. Dit is vaak dus al snel na de bevalling.

Een baby drinkt in het begin gemiddeld  8 tot 12 keer per dag aan de borst. Probeer daarom de eerste week acht keer per 24 uur te kolven, ook in de nacht.  De concentratie van het hormoon prolactine in het bloed, dat belangrijk is voor de melkaanmaak, is namelijk de eerste twee weken in de nacht  het hoogst.

Kolf per keer 15 minuten elektrisch gevolgd door 5 minuten met de hand of 20 minuten elektrisch. Zo brengt u de melkproductie goed op gang.

Zodra uw melkproductie goed op gang is gekomen, na ongeveer één tot twee weken, kunt u mogelijk de kolffrequentie iets afbouwen.

Als uw baby wel aan de borst drinkt, maar nog niet voldoende, maakt de lactatiekundige samen met een u plan hoe vaak en hoe lang te kolven.

Was voor het kolven altijd uw handen en gebruik schone en droge kolfbenodigdheden. 

Zorg dat u zich rustig voorbereidt op het kolven. Dit kan de toeschietreflex stimuleren. De toeschietreflex wordt geregeld door het hormoon oxytocine en is nodig om de melk te laten stromen. 

De moedermelk schiet makkelijker toe als u:

• Uw borsten ongeveer tien minuten voor het kolven verwarmt, bijvoorbeeld met warme doeken, een pamper gevuld met warm water of een hittepit).
• Uw borsten voor en tijdens het kolven masseert.
• Ontspannen bent. Zorg dat u kunt kolven op een rustige plek of op een plek waar u zich op uw gemak voelt. Het kan fijn zijn om daar thuis een vaste plek voor te maken, eventueel met wat eten of drinken bij de hand.
• Bij uw baby bent of uw baby via de babycam ziet.
• Een foto van uw baby ziet, zijn/haar geur ruikt (kleding) en/of aan uw baby denkt.
• Kolft na of tijdens huid op huid contact/buidelen.

Kolven met de hand

Het is prettig om te weten hoe u met de hand kunt kolven. Deze techniek stimuleert in de eerste dagen na de bevalling het op gang komen van de melkproductie. Bovendien kunt u de eerste dagen vaak meer en makkelijker melk opvangen en kan het helpen bij het verlichten van stuwing.

Ook kunt u het gebruiken als u even geen elektrisch kolfapparaat voorhanden heeft. Of om wat melk uit uw borst te masseren vlak voor het aanleggen.

In het begin, als u druppels colostrum heeft, kunt u deze opvangen met een lepeltje en direct aan uw baby geven.

Kolven met de hand, hoe gaat dat?

Plaats de duim aan de bovenzijde van de borst. Uw vingers legt u onder de borst om deze te ondersteunen. Zorg ervoor dat de duim en de vingers samen een C vormen. Druk duim en vingers naar de borstkas toe, zodat u zachte druk zet op het klierweefsel in de borst. Breng vervolgens uw vingers naar elkaar toe om hiermee wat melk uit uw borst te drukken. Blijf dit ritmisch herhalen terwijl u de druk op het borstweefsel houdt. Wissel regelmatig van plek (verplaats duim en vingers) en borst.

Bekijk ook de instructiefilm op https://www.diakonessenhuis.nl/film-handkolven.

Extra informatie over het handkolven en masseren tijdens het kolven vindt u ook op de website van Stanford University: 'Handexpression' en 'Maximizing Milk Production with Hands-On Pumping'. Dit kan helpen de productie te verhogen of de borsten beter te legen.

Elektrisch kolven

Deze manier van kolven is geschikt om:

• de melkproductie op gang te brengen;
• de melkproductie in stand te houden voor langere tijd;
• borstvoeding en moedermelk in de fles te combineren, bijvoorbeeld als u weer gaat werken.

In ons ziekenhuis kunt u gebruikmaken van een dubbelzijdig elektrisch kolfapparaat. Dit kolfapparaat is geschikt om uw melkproductie op gang te brengen, ook als uw baby nog niet (helemaal) aan de borst drinkt. Dit apparaat kunt u ook vanuit het ziekenhuis huren voor thuis. Als de melkproductie eenmaal goed op gang is, kunt u overwegen een ander model aan te schaffen. Als u hier vragen over heeft kunt u terecht bij de lactatiekundige.

U kunt zowel enkelzijdig (één borst) als dubbelzijdig (twee borsten tegelijkertijd) kolven.

Dubbelzijdig kolven heeft als voordeel dat het tijd bespaart en dat de melkopbrengst vaak hoger is. 

Voor het kolven zijn verschillende maten kolfschelpen beschikbaar. Belangrijk is dat de tepel  vrij in de kolfschelp beweegt en dat het kolven niet pijnlijk is. Bent u er niet zeker van of u de juiste maat heeft gekregen, vraag dan advies aan de verpleegkundige of de lactatiekundige.

In ons ziekenhuis gebruiken we de ARDO Carum. De instructiekaart hangt aan het kolfapparaat.

• Zorg dat alle benodigdheden schoon klaar staan en was uw handen.
• Sluit het systeem aan op het kolfapparaat.
• Zorg ervoor dat u ontspannen zit (voldoende privacy en een rustige omgeving).
• Zet beide kolfschelpen op uw borst, met de tepels in het midden. Met uw onderarmen kunt u beide kolfschelpen op hun plaats houden. U kunt ook hands free kolven met een CTG band, een sporttopje met twee openingen of met een echte kolf bh. Zo wordt het kolven comfortabeler en kunt u mee masseren tijdens het kolven.
• Het kolven verloopt in 2 fases. Als u het kolfapparaat aanzet, begint hij vanzelf in de stimulatiefase (stimuleren van de toeschietreflex) en gaat hij na twee minuten over in de afkolffase.
• Als u nog geen druppels moedermelk ziet, kunt u het toeschieten extra stimuleren door terug te gaan naar de stimulatiefase door de druppelknop in te drukken. Herhaal dit maximaal twee keer.
• In de afkolffase neemt de zuigkracht toe en het ritme vertraagt.
• In beide fases kunt u zowel de zuigkracht (links) en de zuigfrequentie (rechts) aanpassen.
• Zuigkracht aanpassen; zoek de maximale zuigkracht die voor u comfortabel is ( kolven mag GEEN pijn doen).
• Zuigfrequentie aanpassen; zoek de frequentie waarbij de melk het makkelijkst stroomt en of wat prettig aanvoelt. In de eerste dagen is het meestal niet nodig om de zuigfrequentie aan te passen.
• Beëindig de kolfsessie door het apparaat uit te zetten, voordat u de borstschelpen van de borst haalt.

Als kolven snel pijnlijk of gevoelig is ondanks de juiste maat van de kolfschelp, kunt u starten met het sensitieve programma. Zodra het 'welcome' scherm zichtbaar is drukt u meteen op de druppelknop. De zuigkracht en zuigfrequentie begint in dit programma heel laag. Dan kunt u naar wens de zuigkracht en de zuigfrequentie voorzichtig ophogen.

Moedermelk heeft onder andere door de aanwezigheid van levende witte bloedcellen een goede houdbaarheid. Het is wel belangrijk om hygiënisch om te gaan met de kolfmaterialen en het vervoeren en bewaren van de moedermelk.  

Persoonlijke verzorging en kolfapparatuur

• Gebruik geen zeep of bodylotion voor de tepels. Op de tepelhof bevinden zich kliertjes die een vettige stof afscheiden. Deze houdt de tepelhof soepel en heeft tevens een antibacteriële werking.
• Was uw handen voor het kolven en droog ze goed af. In het ziekenhuis gebruikt u een papieren handdoekje, thuis een handdoek voor uzelf die u dagelijks vervangt.
• Was de (voedings)beha dagelijks.
• Het is niet nodig om de tepels extra te wassen voor het afkolven. Eén keer per dag douchen is voldoende. Gebruikt u zoogkompressen, verschoon die dan regelmatig.
• Spoel de kolfset na gebruik eerst af met koud en dan met heet water. Droog het daarna goed af en bewaar het in een katoenen luier. De verbindingsslangen komen niet in contact met de melk en mogen niet gereinigd te worden. De disposable flesjes worden niet opnieuw gebruikt. 
• Tijdens de opname krijgt u elke 24 uur nieuwe kolfsets.
• De kolfset die u thuis gebruikt, kookt u 1 x per dag uit. Deze set neemt u mee naar het ziekenhuis als u daar gaat kolven. We verzoeken u voor en na gebruik van het kolfapparaat in het ziekenhuis schoon te maken met een gaasje met alcohol of speciale doekjes die op de afdeling aanwezig zijn.

Opvangen, bewaren en vervoeren van moedermelk

In het ziekenhuis is er een grotere kans op besmetting van moedermelk met bacteriën dan thuis. Het is van groot belang hygiënisch om te gaan met de opgevangen moedermelk.   

• Bewaar iedere afgekolfde voeding apart. Als u beide borsten kolft, kunt u de melk van één kolfsessie bij elkaar in het flesje doen. 
• Vervoer moedermelk in een koelbox/tas met koelelementen. Ook thuis ingevroren melk kunt u zo meenemen.  
• In het ziekenhuis krijgt u disposable flesjes voor het bewaren van de moedermelk. Zet de naam van uw baby, de dag en het tijdstip van kolven op de kolfstickers die u van het ziekenhuis krijgt.
• Plaats de flesjes zo snel mogelijk achter in de koelkast (niet in de deur in verband met schommelende temperatuur bij openen en sluiten) of vriezer. 

NB: Op kamertemperatuur blijven alle stoffen in de moedermelk optimaal aanwezig. U kunt moedermelk in het ziekenhuis 4 uur op kamertemperatuur bewaren.

Ontdooien van moedermelk

• Ontdooi ingevroren moedermelk in de koelkast. Vanaf het moment dat de melk uit de vriezer wordt gehaald is deze 24 uur houdbaar.
• Ontdooide moedermelk ziet er vaak iets anders uit dan vers gekolfde moedermelk en ruikt anders. Dit is normaal en heeft geen gevolgen voor de beschermende stoffen in de melk.
• Ontdooide moedermelk mag gemengd worden met verse moedermelk, moedermelk uit de koelkast en/of met kunstvoeding.
• Moedermelk van verschillende kolfsessies mag na ontdooien met elkaar worden gemengd.
• Eenmaal verwarmde melk mag niet opnieuw opgewarmd worden.
• Gebruik bij prematuren onder de 35 weken liever nog geen moedermelk uit de vriezer (behalve de colostrum, de melk van de eerste 5 dagen). Bij voorkeur krijgen deze baby’s de moedermelk zo vers mogelijk
•  Pas gekolfde melk beschermt de baby het beste. Geef daarom niet meer dan twee voedingen ontdooide moedermelk per dag. Gebruik bij prematuren onder de 35 weken liever nog geen moedermelk uit de vriezer (behalve de colostrum, de melk van de eerste 5 dagen). Bij voorkeur krijgen deze baby’s de moedermelk zo vers mogelijk.

Opwarmen van de moedermelk

• U kunt de moedermelk opwarmen in een flessenwarmer of ‘au-bain-marie’ in een pannetje met warm water. Hierbij is het belangrijk dat de melk niet warmer wordt dan 30-35 °C. Dit is een goede drinktemperatuur.
• U kunt moedermelk beter niet in de magnetron opwarmen omdat er dan waardevolle stoffen verloren kunnen gaan.
• Controleer altijd de temperatuur van de melk met een druppeltje op de binnenkant van de pols.

Door een kolflijst bij te houden ziet u hoe het gaat met de melkproductie. Met name in de eerste twee weken, in de opbouwfase van de melkproductie is dit belangrijk. Op onderstaande lijst kunt u een aantal dagen het tijdstip van kolven en de hoeveelheid gekolfde melk bijhouden. U kunt ook een app gebruiken.

Met vragen over het kolven en de borstvoeding kunt u terecht bij de verpleegkundigen of lactatiekundigen van de afdeling Neonatologie en de kraamsuites. Via de verpleegkundigen kunt u altijd een afspraak maken met één van de lactatiekundigen van het ziekenhuis.

Voor meer informatie over borstvoeding kunt u o.a. terecht bij de volgende borstvoedingsorganisaties:

• Stichting La Leche League Nederland
  Telefoon (0111) 41 31 89
  www.lll.borstvoeding.nl
• www.borstvoeding.com
• www.moedermelknetwerk.nl
• www.borstkolven.net
• www.nvlborstvoeding.nl

Kraamsuites (4 AB)
088 250 6042

De afdeling Neonatologie (5 B)
088 250 6136

Kinderafdeling (5 C)
088 250 6134

Vindt u iets onduidelijk beschreven? Of ontbreekt er informatie? Dat horen wij graag. U kunt opmerkingen over de tekst doorgeven via [email protected].