Fantoomgevoel en fantoompijn

Fantoomgevoel

Fantoomgevoel is een gevoel in uw geamputeerde lichaamsdeel. Bijvoorbeeld tintelingen en kriebel. Fantoomgevoel kan direct na amputatie optreden, maar ook pas later. Er zijn verschillende soorten fantoomgevoel:

• het gevoel van aanwezigheid, de houding en de afmeting van het afwezige lichaamsdeel
• het gevoel dat het afwezige lichaamsdeel beweegt 
• het gevoel van tintelingen, kriebelingen en de temperatuur van het afwezige lichaamsdeel

Fantoompijn

Fantoompijn is pijn die u voelt in uw geamputeerde lichaamsdeel. Er zijn verschillende soorten fantoompijn:

• branderig gevoel
• verkrampte houding van het lichaamsdeel
• constante pijn met periodes of momenten van verergering
• pijnscheuten
• dezelfde pijn die er ook was voordat de amputatie plaatsvond. Dit kan in de eerste tijd na de operatie voorkomen, vooral als u al langere tijd pijn had in het lichaamsdeel.
• wringende, schrijnende, knijpende, snijdende of krampende pijn

Fantoomgevoel/pijn is een normaal verschijnsel na een amputatie. Het is geen psychische aandoening, maar een lichamelijk verschijnsel.

Fantoomgevoel/pijn kan verschillende oorzaken hebben. De hersenen spelen hierbij een belangrijke rol. Zodra de zenuwen een (pijn)prikkel naar de hersenen sturen, voelt u iets. Na een amputatie kunnen er nog steeds (pijn)prikkels naar uw hersenen gestuurd worden. U krijgt dan een gevoel of pijn in het lichaamsdeel dat er niet meer is. Hierdoor lijkt het of het lichaamsdeel er zelf nog is. Allerlei omstandigheden hebben invloed op de pijn, zoals kou, vochtigheid en emoties.

Andere oorzaken van fantoomgevoel/pijn zijn:

• Zenuwpijn
  Prikkeling van de zenuwstompjes in de stomp. De zenuwstomp vangt signalen op uit de stomp en maakt hiervan een fantoomgevoel of fantoompijn. De zenuwstompjes kunnen in de eerste fase geprikkeld worden door afvalstoffen uit het wondgebied.

• Overgevoelige zenuwcellen in de hersenen
  De zenuwcellen in de hersenen die horen bij het geamputeerde lichaamsdeel raken overgevoelig. Ze raken dus sneller overprikkeld, waardoor u pijn in dit lichaamsdeel waarneemt.
• Pijnherinnering
  Er zijn mensen die voor de amputatie veel pijn hebben gehad, bijvoorbeeld door een ongeluk of door vaatproblemen. Nadat het lichaamsdeel geamputeerd is, is de oorzaak van de pijn ook weggenomen. Toch blijven de hersenen zich de pijn nog herinneren.

Er is een aantal mogelijkheden om fantoompijn te behandelen. Het is echter niet van tevoren aan te geven welke therapie bij u succesvol zal zijn. Het is vaak een kwestie van uitproberen. Ons Acute Pijn Service-team (APS) kijkt samen met u en uw behandelend arts welke behandeling het beste bij u past. 

De volgende behandelingen worden het meest toegepast.

• Medicatie
  U kunt pijnstillers met een remmend effect op de zenuwprikkeling gebruiken. Bijvoorbeeld gabapentine of amitriptyline.
• Compressietherapie
  Een stompzwachtel om de stomp voorkomt of vermindert oedeemvorming. De druk van de zwachtel kan de pijn verminderen.
• Afleiding
  Emoties zoals verdriet, angst, stress en ergernis kunnen fantoompijn versterken. Afleiding heeft een gunstig effect op fantoompijn.
• Begeleiding van een psycholoog of geestelijk verzorger
  Bij pijn spelen ook psychologische en sociale factoren mee. Pijn kan versterkt worden door spanningen, andere pijn of ziekte. Pijn kan de relatie met uw partner of andere naasten wezenlijk veranderen. Ook kan het gevolgen hebben voor uw activiteiten, werk en sociale contacten. Een psycholoog kan ondersteuning bieden bij de pijnverwerking.
• TENS-therapie
  Een TENS-apparaat blokkeert het pijnsignaal dat naar de hersenen gaat. Hierdoor gaan er minder pijnprikkels naar de hersenen. Deze behandeling vindt poliklinisch plaats op onze polikliniek Pijnbehandeling. U kunt hiervoor een verwijzing krijgen via u specialist of huisarts.

Fantoompijn is een normaal lichamelijk verschijnsel. U hoeft zich er niet voor te schamen. Als u in het ziekenhuis of verpleeghuis bent opgenomen, meld dan bij uw specialist of verpleegkundige dat u pijn heeft. Als u thuis bent, neem dan contact op met uw huisarts. Het is belangrijk dat u weet dat u met recht hulp vraagt voor uw fantoompijn.

Voor de mensen in uw omgeving is het vaak moeilijk voor te stellen hoe het voelt wanneer u pijn heeft in het geamputeerde lichaamsdeel. Het kan ongeloofwaardig overkomen wanneer pijn heeft in een deel dat er niet meer is. Om uw familie en naasten uitleg te geven over (het ontstaan van) uw klachten, kunt u hen deze folder laten lezen.

Tip 1
Probeer het lichaamdsdeel dat er niet meer is te bewegen: wiebel, schommel of klauw uw fantoomtenen of trek deze omhoog. Sluit uw ogen bij deze oefening om u zo goed mogelijk te concentreren. Als u denkt aan het fantoomgebied worden de zenuwen in de hersenen, die voor de amputatie uw voet lieten bewegen, weer gestimuleerd. Dit gebied is door de amputatie 'werkloos' geworden en is daardoor gevoeliger. Door het opnieuw activeren van deze hersengebieden kan uw fantoompijn afnemen. 

Tip 2
Fantaseer dat het fantoomgebied in een bak met koel, helend water zit, waardoor het nare gevoel afneemt. Denk aan het koele water en stelt u zich voor hoe u uw been daarin laat baden en het been heen en weer laat schommelen. Neem de tijd voor het inleven in deze fantasie. Dit soort fantasieën kunnen helpen bij pijn. In de hersenen zit een soort regelmechanisme waarmee de intensiteit van de pijn wat ‘zachter gedraaid kan worden’.

Tip 3
Masseer het stompgedeelte, het weefsel en de spieren. Sommige vormen van fantoompijn hebben te maken met een slechte doorbloeding van de stomp of met verkrampende spieren in de stomp. Door te masseren verbetert u de doorbloeding en kunnen de spieren ontspannen.

Tip 4
Als u fantoompijn heeft die in aanvallen komt, noteer dan in welke periode de pijn begint en in welke omstandigheden de pijn optreedt. Zoek naar de overeenkomsten tussen de momenten waarop de pijnaanvallen beginnen. Net als bij andere soorten pijn, zoals migraineaanvallen, kan ook een fantoompijnaanval beginnen door bepaalde prikkels. Als u die prikkels leert herkennen, kunt u er misschien wat aan doen. Het begrijpen van uw eigen pijn kan een stapje naar pijnverlichting zijn.

Wilt u meer informatie of heeft u behoefte aan contact met anderen die een amputatie hebben ondergaan, dan kunt u terecht bij de volgende patiëntenvereniginge:

• Landelijke vereniging voor geamputeerden www.lvvg.nl
• Vereniging KorterMaarKrachtig (KMK) www.kortermaarkrachtig.com
• Stichting De Benen Nemen www.debenennemen.nl

Heeft u nog vragen, dan kunt u bellen met de polikliniek Chirurgie.

Polikliniek Chirurgie
088 250 5333

Vindt u iets onduidelijk beschreven? Of ontbreekt er informatie? Dat horen wij graag. U kunt opmerkingen over de tekst doorgeven via [email protected]