Voedingsadviezen bij COPD

Goede, gezonde voeding is belangrijk voor iedereen. Als u een ziekte heeft zoals COPD is het nog eens extra belangrijk om op uw voeding te letten:

• De klachten die bij COPD horen, zoals hoesten, slijm opgeven en kortademigheid, kunnen maken dat u minder zin heeft in eten en dat u andere voedselkeuzes maakt, bijvoorbeeld omdat u te moe bent om te koken. Uw lichaamsgewicht kan hierdoor veranderen.
• Een goede voedselkeuze en een goede lichamelijke conditie kunnen de klachten van COPD verminderen.

Bij COPD kan sprake zijn van ondergewicht of onbedoeld afvallen. Maar ook kan er sprake zijn van overgewicht of onbedoeld aankomen. Hoe het met uw gewicht gesteld is, wordt gemeten aan de hand van uw Body Mass Index (BMI). U berekent uw BMI door uw gewicht (in kilo’s) te delen door uw lengte in meters en vervolgens dit getal nogmaals door uw lengte (in meters) te delen.

Bij COPD geldt het volgende:

• BMI < 21: ondergewicht
• BMI 21-30: gunstig gewicht
• BMI > 30: obesitas (overgewicht)

Deze normen liggen hoger dan bij gezonde mensen zonder COPD.

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat een BMI tussen de 21 en 30 beschermend werkt tegen ernstige en terugkerende infecties en minder kans geeft op ziekenhuisopname.

Als uw BMI tussen de 27 en 30 ligt, kan het raadzaam zijn om uw voedingsgewoonten en leefpatroon aan te passen, bijvoorbeeld als u belemmeringen van uw overgewicht ervaart bij het ademhalen.

Een BMI boven de 30 geeft vaak lichamelijke klachten, met name in rug en gewrichten. Ook vormt het hoge gewicht een extra risico voor het krijgen van bijvoorbeeld een hoge bloeddruk, diabetes mellitus, hart- en vaatziekten of slaapapnoe (korte stops van de ademhaling tijdens de slaap).

Gewichtstoename door COPD

Door de klachten van de COPD kan het zijn dat u minder energie verbruikt. Kortademigheid en vermoeidheid kunnen ervoor zorgen dat u minder beweegt dan voorheen. Daardoor gaat ook uw energiebehoefte naar beneden. Als u in dit geval blijft eten wat u altijd gewend was, zult u onbedoeld aankomen. Medicijnen zoals Prednison ervoor zorgen dat de vetverdeling van uw lichaam verandert waardoor u dikker kunt worden in het gezicht, de nek en de romp. Bovendien kunnen medicijnen zorgen voor een toename van de eetlust en het vasthouden van vocht. Bij een gewichtstoename is het belangrijk dat u uw voeding aanpast aan uw activiteit. Ook is het van belang dat u ondanks vermoeidheid of kortademigheid in beweging blijft. Dit houdt uw conditie en spiermassa op peil en voorkomt het onbedoeld aankomen.

Gewichtsverlies

Ongewenst gewichtsverlies komt regelmatig voor bij chronische longpatiënten. Zelfs als u normaal eet. Doordat u meer moeite moet doen om voldoende lucht binnen te krijgen, is het energieverbruik bij veel longpatiënten verhoogd. Bij infecties en koorts is de energiebehoefte nog eens extra verhoogd. De eetlust is dan juist meestal minder.

Het gewichtsverlies zorgt voor afname van de hoeveelheid spieren. Het gaat hierbij niet alleen om arm- en beenspieren, maar ook om ademhalingsspieren. Juist die ademhalingsspieren zijn voor patiënten met longziekten belangrijk. Ook kan gewichtsverlies ongunstige effecten hebben op uw afweersysteem met opvlammingen van de COPD tot gevolg.

Wanneer u moeite heeft om voldoende te eten, zal de diëtist u adviseren een energie- en eiwitrijke voeding te gaan gebruiken. Voldoende energie (calorieën) zorgt ervoor dat gewichtsverlies (en dus verlies van spierweefsel) beperkt blijft. Eiwitten zijn van groot belang als bouwstoffen van de spieren. Als u uw spiermassa weet te behouden komt dit uw conditie ten goede en heeft u meer kracht om adem te halen en te bewegen. Adviezen voor extra eiwit en energie in de voeding vindt u verderop in deze folder.

Meld het bij uw arts of diëtist als u ongewild afvalt of teveel aankomt.

Een goede en gevarieerde voeding is belangrijk. Deze levert alle voedingsstoffen, vitamines en mineralen die uw lichaam nodig heeft. Op de website van  het Voedingscentrum vindt u algemene adviezen volgens de “Schijf van Vijf”. Hieronder vindt u aanvullende adviezen specifiek voor COPD.

Extra eiwit bij COPD

Bij COPD is het belangrijk om ruim voldoende eiwit te gebruiken, als bouwstof voor uw spieren. Dit geldt ook bij overgewicht.

• Eiwitten komen vooral voor in voedingsmiddelen van dierlijke afkomst. Gebruik daarom royale hoeveelheden vlees, vis of kip bij de warme maaltijd en vleeswaren op de boterham. Als vegetarische vleesvervanger kan ook tahoe of tempeh worden gebruikt. U kunt ook dagelijks een gekookt ei gebruiken.
• Verder zijn alle melkproducten rijk aan eiwit, bijvoorbeeld (karne)melk, chocolademelk, drinkyoghurt, vla, yoghurt, kwark, pap, pudding en roomijs.
• Probeer de hoeveelheid eiwit in uw voeding uit te breiden door in plaats van bijvoorbeeld thee of koffie vaker een melkproduct te nemen. 
• Laat de melkproducten niet onnodig weg uit uw voeding. Melkproducten kunnen moeilijk worden gemist in een goede voeding. (Verderop in deze folder vindt u tips wat u kunt doen bij slijmvorming).
• Ook kunt u hartig beleg (kaas/vleeswaren) uit het vuistje eten of bijvoorbeeld kaas en vleeswaren verwerken in (groente)sausjes en pastagerechten.

Heeft u overgewicht, kies dan voor de magere soorten vlees en vis, voor halfvolle melkproducten, magere soorten kaas (20+ of 30+) en magere vleeswaren. De diëtist kan u hierover meer informatie geven.

Persoonlijk eiwitadvies en eiwittabel

De hoeveelheid eiwit die we per dag nodig hebben, verschilt per persoon. De diëtist kan berekenen wat uw persoonlijke eiwitbehoefte op dit moment is. Met behulp van de Eiwittabel kunt u dan zelf zien of u voldoende eiwit binnen krijgt. Vraag er naar bij uw diëtist.

Extra eiwit en energie bij COPD en een laag gewicht

Hieronder volgen adviezen om uw voeding energierijker te maken:

• Gebruik volle producten. Volle producten bevatten in vergelijking met magere producten meer calorieën. Kies daarom voor volle producten zoals:
  • volle melkproducten (melk, chocolademelk, yoghurt, vla, kwark, milkshake, roomijs);
  • (dieet)margarine of roomboter;
  • vette vleeswaren, vlees of vis (worstsoorten, paté, ontbijtspek, cornedbeef, bacon, slavink, hamburger, gehakt, speklap, vissticks, kibbeling, makreel, paling, haring, zalm);
  • volvette kaas (48+ kaas, roomkaas, brie, Parmezaanse kaas, Bluefort, gorgonzola)
• Eet snacks als tussendoortjes zoals koek, snoep, milkshake, gebak, kaas, worst, chips, slaatje, kopje soep, zoutjes en nootjes.
• Gebruik bij voorkeur dranken waar calorieën in zitten zoals volle melk, yoghurtdrank, volle (chocolade)melk, drinkontbijt, vruchtensap, siroop en frisdrank (geen light). 
• In dranken als water, thee, koffie of bouillon zitten geen calorieën.

Dieetpreparaten bij een laag gewicht

Blijft u ondanks de eiwit- en energieverrijkte voeding niet op gewicht, bespreek dan met uw diëtist of aanvulling met een dieetpreparaat mogelijk is. Dieetpreparaten zijn aanvullende dranken, pudding, fruitmoes of sap, gemaakt op basis van melk, yoghurt, vruchtensap of bouillon. Ze zijn verrijkt met eiwit, energie, vitamines en mineralen. Ook zijn er dieetpreparaten in poedervorm, die toegevoegd kunnen worden aan dranken en gerechten. Het eten en drinken van (dik)vloeibare producten kost vaak minder moeite dan het gebruik van vast voedsel.

De dieetpreparaten zijn verkrijgbaar via apotheek of facilitair bedrijf (leverancier van medische artikelen aan huis). In een aantal gevallen wordt het gebruik van dieetpreparaten vergoed door de zorgverzekeraar. Uw diëtist kan beoordelen of u in aanmerking komt voor vergoeding en kan hiervoor een machtiging aanvragen.

Calcium en vitamine D

Mensen met COPD hebben een verhoogd risico op botontkalking en daardoor eerder kans op bot-breuken. Dit komt door het gebruik van bepaalde medicijnen zoals corticosteroïden (bijvoorbeeld Predniso(lo)n), verminderde lichamelijke activiteit en minder blootstelling aan zonlicht doordat u minder buiten komt. Het risico op botontkalking neemt toe wanneer uw dagelijkse voeding te weinig calcium en vitamine D bevat.

Om dit tegen te gaan is het belangrijk dat uw voeding voldoende calcium en vitamine D bevat. Voldoende calcium krijgt u binnen als u dagelijks 500 tot 650 ml melkproducten gebruikt (zoals melk, karnemelk, vla, yoghurt of pap) en 1 tot 2 plakken kaas. Vitamine D zorgt voor een goede opname van calcium in de darmen. U krijgt voldoende vitamine D binnen als u regelmatig buiten bent, een gevarieerde voeding gebruikt met voldoende halvari-ne/margarine en bak- en braadproducten en regelmatig vette vis eet.

Sommige mensen hebben extra vitamine D uit een vitamine D supplement nodig. Er wordt dagelijks een vitamine D supplement van 10 microgram per dag geadviseerd aan:

• vrouwen vanaf 50 jaar;
• vrouwen tot 50 jaar die een sluier dragen of een donkere huidskleur hebben;
• mensen die onvoldoende buitenkomen.

Voor onderstaande mensen wordt een supplement van 20 microgram vitamine D per dag geadviseerd:

• mensen vanaf 70 jaar;
• mensen met botontkalking;
• mensen die in een verzorgings-of verpleeghuis wonen;
• vrouwen vanaf 50 jaar en mannen vanaf 70 jaar die weinig buiten komen;
• vrouwen vanaf 50 jaar die een sluier dragen.

Vitamine D is verkrijgbaar in tablet-of druppelvorm bij de drogist, apotheek of supermarkt. De hoeveelheid vitamine D per tablet of druppel verschilt per merk. Kijk goed naar de dosering of u voldoende inneemt.

Om uw conditie te verbeteren is de combinatie van voedingstherapie en bewegingstherapie de beste manier. Goede voeding alleen is dus niet voldoende. U kunt pas spieren gaan opbouwen als u die spieren traint. Zonder beweging of training wordt de energie omgezet in vet in plaats van in spieren.

U hoeft niet aan een zwaar trainingsprogramma te denken. U kunt al een goed resultaat bereiken als u zich aanwent om elke dag een paar keer een stukje te gaan wandelen, wat vaker de trap te nemen of een stuk te gaan fietsen. Daarnaast zijn er speciale oefeningen om been-, arm- en ademhalings-spieren te versterken. De fysiotherapeut kan u hierin begeleiden.

Uit onderzoek is gebleken dat het gebruik van 10 tot 20 gram eiwit vlak na het sporten de spiergroei kan bevorderen. Zorg er dus voor dat u binnen twee uur na het sporten voldoende eiwitten binnen-krijgt, bijvoorbeeld door een schaaltje kwark of een sneetje brood met 2 plakken kaas.

Tips bij moeite met eten

• Zorg dat u rechtop zit bij het eten.
• Probeer rustig te eten. Slik een hap in één keer door en adem diep voor u de volgende hap neemt.
• Zorg ervoor dat u uitgerust bent voordat u aan een maaltijd begint.
• Gebruik het ontbijt voordat u zich gaat wassen. Maak het eten eventueel de voorafgaande avond al klaar.
• Eet voedsel dat u makkelijk kunt kauwen, bijvoorbeeld zacht vlees zoals gehakt of tartaar, zacht gekookte groenten, eventueel een stamppot.
• Gebruikt u medicijnen? Gebruik deze op de juiste manier en op het juiste tijdstip.
• Bij zuurstoftherapie moet de zuurstof ook tijdens de maaltijd worden gebruikt.

Tips om eetlust te verbeteren

• Eet vaker kleine porties per dag. Grote hoeveelheden kunnen snel tegenstaan.
• Zorg dat de maaltijden er aantrekkelijk uitzien en goed ruiken. De geur kan de eetlust bevorderen.
• Als het eten niet smaakt, zuig dan voor de maaltijd op een snoepje of op kauwgum. Zo stimuleert u de speekselvorming.
• Gebruik de grootste maaltijd op het dagdeel dat u zich het beste voelt. Bijvoorbeeld de warme maaltijd ’s middags gebruiken in plaats van ’s avonds als u aan het einde van de dag vaak erg vermoeid bent.
• Zorg voor voldoende variatie. Wissel koude, warme, zoete en hartige gerechten af.
• Drink een half uur voor het eten een beetje bouillon.
• Neem rust voor de maaltijd, ongeveer een half uur, omdat u anders te moe kunt zijn om te eten.

Tips om vermoeidheid te verminderen

• Plan een rustige activiteit voor het eten, zoals het lezen van de krant of een dutje doen.
• Maak eten klaar dat makkelijk te bereiden is. Bijvoorbeeld kant-en-klare groenten, vlees met korte bereidingstijd, kant-en-klare nagerechten en eenpansgerechten.
• Gebruik vaker per dag kleinere hoeveelheden.
• Vloeibare voeding eet gemakkelijker omdat u het niet hoeft te kauwen. Bijvoorbeeld pap, vla, en gevulde maaltijdsoep.
• Snij het eten in kleine stukjes of maak het fijn.
• Maak het eten geruime tijd van tevoren klaar.
• Langzaam eten en goed kauwen.

Tips als u last heeft van een droge mond

• Kauw het voedsel goed. Goed kauwen zorgt voor meer speeksel in de mond.
• Drink iets bij iedere hap vast voedsel.
• Gebruik veel jus of saus bij uw warme maaltijd.
• Doe smeerbaar beleg op brood, zoals leverpastei, smeerkaas, chocoladepasta, jam, salade, roerei.
• Pap, vla, pudding en yoghurt zijn makkelijk te eten.
• Zorg dat u altijd iets te drinken in de buurt heeft. Ook ’s nachts op het kastje naast het bed.
• Zuig op een snoepje. Ook met kauwgom kan uw speekselproductie toenemen.
• Spoel uw mond met thee en citroen.

Tips als u last hebt van slijmvorming in de mond of keel

• Als u denkt dat melk en melkproducten bij u voor slijm zorgen, probeer dan een ander melkproduct en laat niet zomaar de zuivel weg uit uw voeding U hebt de eiwitten uit zuivel namelijk hard nodig.
• Melk, chocolademelk, chocolade, pap en vla kunnen een plakkerig gevoel veroorzaken. Dit kan verdwijnen door achteraf een slokje water, frisdrank of vruchtensap te nemen.
• Zure melkproducten, zoals karnemelk, yoghurt en kwark, veroorzaken minder slijmvorming in de mond. 
• Bij slijmvorming na het eten of drinken, is het aan te raden na de maaltijd uw mond te spoelen.

Tips om te voorkomen dat u snel vol zit of een opgeblazen gevoel krijgt

Eet langzaam, kauw goed. Neem de tijd om een maaltijd te gebruiken.

• Stop even met eten als u zich niet lekker voelt.
• Probeer kortademigheid te verminderen tijdens het eten (pas adviezen van de fysiotherapeut toe).
• Beperk het gebruik van gasvormende voedingsmiddelen als deze klachten geven. Denk hierbij aan uien, spruiten, koolsoorten, prei, peulvruchten, komkommer, radijs, meloen, koolzuurhoudende dranken en/of bier. - Probeer een moeilijke stoelgang te vermijden. Drink 2 liter vocht per dag, sla het ontbijt niet over en zorg voor vezelrijke voeding.
• Voorkom dat uw maag te vol wordt: 
  • gebruik kleine hoeveelheden per keer;
  • vloeibare voedingsmiddelen zijn sneller uit de maag dan vast voedsel;
  • de maag verwerkt goed gekauwd voedsel beter.

• Longfonds, Postbus 627, 3800 AP Amersfoort, 0900-2272596 [email protected]
• Voedingscentrum www.voedingscentrum.nl

Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen over uw voeding of gewicht, bel dan gerust naar de afdeling diëtetiek, tel.: 088-2505044. U kunt uw vraag ook per e-mail stellen: [email protected]

Afdeling Diëtetiek
088 250 6412

Vindt u iets onduidelijk beschreven? Of ontbreekt er informatie? Dat horen wij graag. U kunt opmerkingen over de tekst doorgeven via [email protected]