Behandeling met biologicals

Een biological is een medicijn dat de werking van ontstekingseiwitten of afweercellen in het lichaam remt. Het bestaat geheel of gedeeltelijk uit dierlijk of menselijk eiwit.

Bij een aantal vormen van ontstekingsreuma werken sommige van de afweercellen of ontstekingseiwitten niet goed. Of er zijn er te veel aanwezig. Deze afweercellen of eiwitten vormen een belangrijk deel van ons afweersysteem. Als zij niet naar behoren werken, kunnen zij schade aanrichten. Bij reuma richten de cellen of eiwitten zich tegen het gewricht, waardoor ontstekingen ontstaan. Biologicals remmen de werking van deze ontstekingseiwitten of afweercellen, waardoor ontstekingen tot rust komen. Voorbeelden van ontstekingseiwitten zijn TNF-alfa en interleukines. Voorbeelden van afweercellen zijn B- en T-cellen.

Voor het remmen van deze eiwitten/ afweercellen bestaan drie soorten biologicals:

• TNF-alfaremmers
• Interleukine-remmers
• B-celremmers en T-celremmers

Biologicals worden via een infuus of per injectie toegediend. 

• De belangrijkste bijwerking van biologicals is de verhoogde vatbaarheid voor infecties. Dit komt doordat de biologicals ingrijpen op het afweersysteem. Voornamelijk luchtweginfecties, gordelroos en longontsteking komen voor.
• Het lichaam kan antistoffen maken tegen de biological waardoor deze minder of niet meer werkt.

In geval van infuusbehandeling: 

• Tijdens behandelingen via een infuus kan er een overgevoeligsheidsreactie optreden. Dit kan jeuk, schommeling in de bloeddruk of een licht gevoel in het hoofd zijn. Deze klachten nemen meestal snel af.

Eventuele bijwerkingen worden tijdens de behandeling door een verpleegkundige behandeld en aan uw arts doorgegeven. Zeldzame bijwerkingen waar u ook thuis last van kunt hebben zijn:

• gezwollen handen, voeten, enkels, gezicht, lippen, mond of keel;
• netelroos of andere tekenen van een overgevoeligheidsreactie zoals huiduitslag en jeuk;
• koorts;
• kortademigheid;

Heeft u een van deze klachten neem dan meteen contact op met de polikliniek Reumatologie. 

Bij de start met een biological gaat u in principe door met uw huidige reumamedicatie (tenzij de reumatoloog u anders adviseert). Het is voor uw reumatoloog anders niet goed vast te stellen of de biological goed zijn werk doet. Als u met uw huidige medicatie zou stoppen en uw klachten verergeren, weten wij niet of dit komt door het staken van de DMARD’s of doordat de biological niet voldoende werkt.

Voor methotrexaat geldt bovendien dat het bij veel biologicals een gunstig effect heeft.

Biologicals worden via een injectie of soms via een infuus toegediend. Dit verschilt per middel. Biologicals vallen onder ziekenhuisverplaatste zorg. Dit betekent dat u deze medicijnen alleen kunt afhalen in het ziekenhuis waar u onder behandeling bent.

Toediening per injectie

Als u biologicals met een injectie gaat krijgen, dan wordt de eerste injectie  toegediend op de polikliniek Reumatologie. U haalt vooraf de medicatie op bij de apotheek van het Diakonessenhuis. De reumaverpleegkundige plaatst samen met u de eerste injectie. Zij leert u hoe u de injectie plaatst, zodat u de volgende injecties thuis zelf kunt toedienen. Soms maken we een vervolgafspraak om nogmaals te injecteren onder begeleiding.

Toediening per infuus

Als u de biological per infuus krijgt toegediend, krijgt u eerst een infuus ingebracht in uw arm. Vervolgens loopt het medicijn in een periode van 30 tot 120 minuten in. Dit is afhankelijk van welk medicijn u krijgt. Tijdens de behandeling zit u in een stoel of ligt u in bed en kunt u iets voor uzelf doen zoals een boek lezen. Na de toediening blijft u gemiddeld nog één uur ter observatie in het ziekenhuis voor u naar huis mag. 

Verhindering 

Als uw biological per infuus wordt toegediend en u bent verhinderd op de dag van toediening, geeft dit dan uiterlijk vóór 8.30 uur door aan de polikliniek Reumatologie of aan de afdeling Dagbehandeling. De telefoonnummers vindt u achter in deze folder.

Als u een zwangerschapswens heeft moet u dit vóór conceptie met uw reumatoloog overleggen. Sommige biologicals kunnen gevolgen hebben door de ontwikkeling van het ongeboren kind. De meeste biologicals komen in de moedermelk terecht. Daarom wordt geadviseerd om geen borstvoeding te geven. Als u op vruchtbare leeftijd bent, moet u tijdens het gebruik van een biological een zwangerschap voorkomen door een betrouwbaar voorbehoedsmiddel gebruiken.

Let op met vaccinaties

Als u een biological gebruikt, mag u niet gevaccineerd worden met levende vaccins. Dit betekent dat u geen vaccinatie mag krijgen tegen:

• pokken
• gele koorts
• oraal polio; voor het orale poliovaccin geldt bovendien dat het vanwege direct kunnen overdragen van dit vaccin ook niet aan de directe naasten van de patiënt gegeven mag worden;
• BCG
• bof, mazelen, rubella (BMR)
• oraal buiktyfus: hierover eerst overleggen met een gespecialiseerd centrum van de GGD

Als u wilt reizen naar een land waarvoor u een vaccinatie nodig heeft  met een levend vaccin, neem dan contact op met de GGD. 

Geïnactiveerde vaccins kunnen wel veilig toegediend worden. Het betreft:

• griep: de griepprik wordt zelfs geadviseerd als u een biological gebruikt
• hepatitis A en B
• rabiës
• subcutaan buiktyfus (geïndiceerd bij reizen naar het buitenland: hierover eerst overleg met gespecialiseerd centrum van de GGD)
• pneumokokken

Checklist bij toediening

Voor toediening van een biological per infuus of injectie is het belangrijk dat u eerst de volgende vragen na gaat:

1.  Moet u binnenkort een operatie ondergaan of een uitgebreide tandheelkundige ingreep? (hieronder wordt niet verstaan het vervangen/plaatsen van een vulling)
2. Heeft u wondjes, uitslag of gebitsproblemen die niet goed genezen?
3. Heeft u koorts, keelpijn of bent u verkouden?
4. Heeft u pijn bij het plassen of heeft u diarree?
5. Bent u kortademig of heeft u last van gezwollen enkels?
6. Gebruikt u antibiotica?
7. Heeft u benauwdheidsklachten of moet u vaak hoesten?
8. Heeft u bijwerkingen gehad tijdens of na het vorige infuus?
9. Bent u zwanger of heeft u een zwangerschapswens?
10. Bent u in het buitenland geweest of van plan naar het buitenland te gaan?

Als u een van deze vragen met ja kunt beantwoorden, neem dan contact op met de polikliniek Reumatologie via de app BeterDichtbij of telefonisch via 088 250 6743.

Hoe moet ik biologicals bewaren?

De biologicals per injectie moeten bewaard worden bij 2°C tot 8°C (in de koelkast). U kunt en mag ze niet invriezen. Bescherm de injectie tegen zonlicht. Bewaar geneesmiddelen altijd zodat kinderen er niet bij kunnen.

Waar moet ik rekening mee houden bij een medische ingreep?

Vermeld bij (geplande) operaties of tandartsingrepen (zoals wortelkanaalbehandeling, implantaten of het trekken van een kies) altijd dat u een biological gebruikt. TNF-alfaremmers (adalimumab, enatercept, certolizumab, golimumab  of infliximab) kunt u doorgebruiken bij een operatie of ingreep. Gebruikt u abatacept, tocilizumab, secukinumab, ustekinumab, anakinra, baracitinib of tofacitinib dan raden wij aan 2 weken voor uw ingreep de medicatie te staken en te herstarten als de wond droog/geheeld is. Dit is meestal na 1 tot 2 weken. Rituximab mag u 2 maanden voor uw ingreep niet hebben en hervatten als de wond droog/geheeld is.

Stel de arts die de operatie uitvoert en de anesthesist op de hoogte van alle geneesmiddelen die u gebruikt.

Ik heb een dosering gemist. Wat moet ik nu doen?

Kijk goed wanneer u weer uw volgende injectie nodig heeft. Bent u 1 dag te laat, spuit dan alsnog en zet de volgende injectie gewoon volgens uw oude schema. Als u later bent, kunt beter de injectie een week uitstellen, zodat u op gebruikelijke dag van de week kan blijven toedienen. U hoeft een spuit nooit in te halen.

Hoe kan ik pijn bij injecteren verzachten?

Pijn of een brandend gevoel bij injecteren kunt u op verschillende manieren verzachten. Hieronder vindt u een paar tips:

• Wissel bij iedere injectie van injectieplaats. Er moet minimaal 3 centimeter tussen iedere injectie zitten. Of kies bijvoorbeeld de ene keer voor het linkerbeen en de andere keer voor het rechterbeen. Als u in uw buik injecteert, doe dat dan minimaal 5 centimeter van de navel en wissel hier ook links en rechts af.
• Het koelen van de huid vóór en na de injectie werkt verdovend. Doe dit door er een koelelement (in een theedoek gewikkeld) tegenaan te houden.
• Als u gewend bent om tijdens de injectie de huidplooi vast te houden, kunt u eens proberen de huidplooi los te laten. Hierdoor krijgt de vloeistof meer ruimte om onder de huid te verdelen.
• Als u een geneesmiddel injecteert dat in de koelkast bewaard moet worden, zorg er dan voor dat het geneesmiddel eerst op kamertemperatuur is gebracht. Dit doet u door het geneesmiddel minimaal 30 minuten van tevoren uit de koelkast te halen.
• Vraag iemand anders de injectie bij u toe te dienen.
• Injecteert u met een spuit waarbij u zelf de zuiger indrukt? Het kan helpen om de injectie langzamer toe te dienen.

Ik krijg blauwe plekken na het injecteren. Is dit gevaarlijk?

Het kan zijn dat er bij het injecteren een klein haarvaatje wordt geraakt. Dit is niet gevaarlijk, er kan daardoor wel een blauwe plek of bloeduitstorting ontstaan. Een blauwe plek na het injecteren kan ook ontstaan door wrijven over de injectieplaats injectie. Wrijf daarom niet over de injectieplaats na injectie.

De pen of spuit lijkt defect. Wat moet ik doen?

Als de pen het niet doet, neem dan geen nieuwe pen, maar controleer in het venster of de oplossing nog aanwezig is en volg onderstaande stappen rustig opnieuw.

Zorg er bij een pen met activatieknop voor dat het plastic beschermkapje aan de onderzijde van de pen goed ingedrukt wordt door deze stevig tegen de huid te drukken. Hierdoor wordt de activatieknop ontgrendeld zodat u deze kunt indrukken om de pen te activeren.

Hapert de pen na meerdere pogingen, leg de pen terug in de koelkast en neem direct contact op met de apotheek van het Diakonessenhuis. In veel gevallen blijkt dat de spuit alsnog gebruikt kan worden. Als een spuit na verschillende pogingen toch blijft haperen, dan moet u deze inleveren bij de apotheek van het Diakonessenhuis voor vernietiging. 

Ik ervaar problemen met de levering van biologicals. Waar kan ik terecht?

Zijn er problemen met de levering van uw medicatie? Dan kunt u contact opnemen met de apotheek van het Diakonessenhuis (locatie Utrecht) via telefoonnummer 088 250 5060.

Waar moet ik rekening mee houden als ik op reis ga?

Reizen met het vliegtuig
Als u medicatie per injectie gebruikt moet u bij vliegreizen altijd een douaneverklaring meenemen. Een douaneverklaring kunt u bij ons opvragen via BeterDichtbij of door te bellen naar telefoonnummer 088 250 6743. Vermeld hierbij duidelijk uw naam, patiëntnummer en geboortedatum. Bewaar de douaneverklaring bij uw medicatie.

Wij adviseren u om ruim voor aanvang van uw reis contact op te nemen met uw vliegmaatschappij. U kunt dan vertellen dat u geneesmiddelen gebruikt die gekoeld bewaard moeten worden en afspreken dat uw geneesmiddelen tijdens de vlucht in de koelkast bewaard worden. Neem uw spuiten mee in een koeltas met koelelement. 

Let op: in het laadruim van het vliegtuig kan de temperatuur dalen tot onder het vriespunt. Geneesmiddelen kunnen bij deze temperaturen minder werkzaam of zelfs onwerkzaam worden. Wij adviseren daarom om uw geneesmiddelen altijd in uw handbagage mee te nemen. Daarnaast kan uw koffer vertraging oplopen of kwijt raken. Ook om die reden kunt u beter uw geneesmiddelen in uw handbagage meenemen. 

Reizen met de auto
Gaat u met de auto op vakantie? Dan raden wij u aan de spuiten te vervoeren in een koeltas met koelelement. Een nadeel hiervan is dat koelelementen binnen een paar uur ontdooien (afhankelijk van de temperatuur). Als u lang moet reizen, kunt u ervoor kiezen om een elektrische koelbox te gebruiken. 

Hoe wordt mijn huisarts geïnformeerd over mijn biologicalgebruik?

Wij sturen uw huisarts een brief ter informatie dat u gestart bent met een biological. Zo weet de huisarts wat voor medicatie u gebruikt en krijgt u ook automatisch een oproep voor bijvoorbeeld de griepprik.

Bij vragen of problemen kunt u contact opnemen met de polikliniek Reumatologie via de app BeterDichtbij of telefonisch via 088 250 6743.

Polikliniek Reumatologie
088 250 6743

Dagbehandeling Utrecht
088 250 6628

Dagbehandeling Zeist
088 250 9510

Apotheek Diakonessenhuis Utrecht
088 250 5060

Apotheek Diakonessenhuis Zeist
088 250 9060

Vindt u iets onduidelijk beschreven? Of ontbreekt er informatie? Dat horen wij graag. U kunt opmerkingen over de tekst doorgeven via [email protected].